1. Informacje topograficzne2. Budowa geologiczna
Złożona mozaika czwartorzędowych utworów polodowcowych: glin zwałowych i (przeważających powierzchniowo) piasków sandrowych. W zagłębieniach i rynnach terenowych powstały płaty torfów. Pasmo wzniesień w okolicy Dzierżążna jest prawdopodobnie pochodzenia morenowego, w okolicy Smolarni zachował się oz.
W okolicy Trzcianki i Dzierżążna na głębokości ok. 45 m ciągną się złoża węgla brunatnego
3. Rzeźba
W rzeźbie terenu zaznaczają się rynny polodowcowe, wykorzystywane dziś przez jeziora i rzeki, a także wydatna krawędź pradoliny Noteci (np. w okolicy Kuźnicy Żelichowskiej). Bardzo urozmaiconą rzeźbę ma teren między Dzierżążnem Małym a Rychlikiem (Bycze Górki, Zajęcze Góry, Diabelski Kocioł).
Wydatne formy rzeźby to poza tym: dolina Człopicy, ciągnąca się od Człopy aż po Noteć, dolina Drawy z systemem teras, dolina Cieszynki oraz dolina Runicy i jezior tuczyńskich. Malownicza jest także rynna jezior Straduń i Smolarnia z zachowanym wałem ozowym.
4. Gleby
Dominują gleby rdzawe, tworzące siedliska borów i borów mieszanych, są także płaty gleb płowych i brunatnych
5. Wody powierzchniowe
Północna i zachodnia cześć obszaru należy do zlewni rzeki Drawy, będąc odwadniana przez jej dopływy: Płociczną, Runicę, Cieszynkę i Szczyczną. Leżą tu bardzo malownicze jeziora: Liptowskie i Tuczno na linii Runicy, Młyńskie, Kamień, Załom i Dupka na linii Cieszynki, oraz największy z akwenów Obszaru - jezioro Szczuczarz, przez które przepływa Szczyczna. Szczególnie to ostatnie, w kształcie krzyża, z wznosząca się na tafli wody wyspą, z wysokimi, zalesionymi brzegami, należy do najpiękniejszych akwenów Pomorza Zachodniego.
Do znamiennych akcentów w dolinie Runicy i Cieszynki należą bijące spod ziemi źródła, zasilające te rzeki. Są to jedne z ciekawszych obiektów źródliskowych na Pomorzu. W okolicy Tuczna dla ich ochrony utworzono dwa rezerwaty.
Środkową cześć obszaru odwadnia Człopica, płynąca szeroką, w dużym stopniu odlesioną doliną i wpadająca do Drawy tuz przed jej ujściem do Noteci. I w jej systemie hydrograficznym trafiają się ładne źródła, jak np. źródełko dopływu Modrzy, bijące pod wzniesieniem zwanym Babią Górą.
Wody z południowo-wschodniej części Obszaru odprowadza Bukówka z dopływami: Dzierżążką i Kamionką. Do tego systemu należą malownicze jeziora: Smolarnia i Straduń koło Trzcianki.
W zagłębieniach po lasach rozproszonych jest ponadto kilkadziesiąt jezior i oczek wodnych; każde z nich ma inny charakter i swoje uroki. Większość z nich otoczona jest też malowniczymi torfowiskami.
6. Klimat
Jest zbliżony do klimatu Wielkopolski, której północną cześć stanowi ten region. Średnia roczna temperatura wynosi ok. 7,4°C, roczna suma opadów - ok. 620 cm. Okres wegetacyjny trwa kilka dni dłużej, a zima - o kilka dni krócej, niż w centralnych częściach Puszczy Drawskiej.
7. Ekosystemy, flora, faunaPod względem zajmowanej powierzchni w krajobrazie regionu dominują lasy. Najwięcej jest borów sosnowych. Można w nich licznie spotkać widłaki, pomocnika baldaszkowego i gruszyczki
W pobliżu Drawy, w Nadleśnictwie Krzyż, kilkaset hektarów porastają stupięćdziesięcioletnie dąbrowy, będące pod szczególną opieką miejscowych leśników. Spotkać w nich można bardzo rzadkie drzewo - jarząb brekinię. W początkach XX wieku z lasów w okolicy Krzyża opisywano tez duży rezerwat cisowy, dziś jednak pamięć o nim zaginęła. W okolicy Kuźnicy Żelichowskiej krawędź pradoliny Noteci porośnięta jest starodrzewami bukowymi. Są to jedne z najdalej na południe wysuniętych naturalnych stanowisk buka w Wielkopolsce. W pobliżu Smolarni znajduje się inny stary las, reprezentujący zbiorowsko grądowe
Okolice Szczuczarza kilkadziesiąt lat temu słynęły z flory ciepłolubnej, która jednak dziś już niemal zupełnie wyginęła. Wciąż jednak na wznoszących się nad jeziorem skarpach, albo na piaszczystych zboczach koło Żelichowa zakwitają chronione goździki piaskowe. Do dziś za to interesujące ciepło- i wapieniolubne gatunki roślin, wraz z górską turzycą ptasie łapki, rosną w niewielkim rezerwacie nad jeziorem Załom. Niecodziennym elementem krajobrazu jest zarastające jałowcami wrzosowisko w okolicach Mielęcina.
Florystyczną niespodzianką były, znalezione kilka lat temu na łąkach koło Człopy, kwitnące jesienią zimowity.
W lasach gnieżdżą się rybołowy, bieliki, orliki krzykliwe, kanie i puchacze. Zagęszczenie tego ostatniego gatunku osiąga w Puszczy Drawskiej jedne z wyższych wartości w Polsce. Na Bagnie Raczyk koło Człopy gnieździ się wąsatka i kropiatka, spotyka się tu także sowę błotną. Wiosną i jesienią na polach w okolicy Tuczna klangorzą zlatujące się tu w tysiącach sztuk żurawie. W dolinie Cieszynki koło Człopy spotkać można żółwia błotnego.
Śródleśne jeziora są biotopami gągołów i traczy nurogęsi. Wyspę na jeziorze Szczuczarz dla zabezpieczenia ich lęgowych dziupli objęto ochroną w formie pomnika przyrody.
Szczególnie ciekawe ekosystemy związane są z wodami. Wśród kilkudziesięciu jezior są akweny eutroficzne, ale są i mezotroficzne jeziora o zielonobłękitnej wodzie, z łąkami ramienic na dnie. Spokojne zatoczki jeziora Szczuczarz zarasta rzadka osoka aloesowata.
Najrzadsze gatunki flory skupiają się na śródleśnych torfowiskach. Są wśród nich takie osobliwości jak turzyca strunowa i lipiennik Loesela.
Jedną z większych osobliwości regionu są ekosystemy źródliskowe. W dolinach Cieszynki i Runicy bije łącznie kilkaset źródeł. Są wśród nich wysięki, na których rozwinęły się kopułowe torfowiska (np. chronione w rezerwacie k. Tuczna, na którym wiosną licznie zakwitają storczyki). Są także wypływy, w których woda bije spod ziemi i spływa strumieniami do rzeki lub jeziora.
8. Krajobraz i kultura
Krajobraz jest zdominowany przez lasy gospodarcze, z dominacją drzewostanów sosnowych. Region żyje z gospodarki leśnej. W okolicy Dzierżążna, Człopy, Wołowych Lasów i Tuczna są jednak także płaty pól.
Najstarsze pamiątki kultury, jakie znaleźć można na tym terenie są bardzo stare: to ślady mezolitycznego osadnictwa sprzed kilku tysięcy lat, spotykane szczególnie licznie koło Tuczna i Człopy. Nieco młodsze są, zagubione wśród lasów: kurhan na południe od Kuźnicy Żelichowskiej oraz średniowieczne grodziska nad jeziorem kamień i w uroczysku Leśna Cisza.
Większość miejscowości zachowała tradycyjną zabudowę. Zachowało się też kilka urokliwych kościołów ryglowych (Martew, Dzierżążno Małe i Wielkie) lub drewnianych (Wołowe Lasy). Ważnym elementem są założenia parkowo-pałacowe, np. w Dłusku, Szczuczarzu i Załomiu. Miasteczka: Tuczno i Człopa mają resztki dawnej małomiasteczkowej zabudowy; szczególnie urokliwe jest Tuczno z gotyckim kościołem, dobrze utrzymanym zamkiem Wedlów i brukowanymi uliczkami.
Unikat stanowią zabytki i tradycje dawnej techniki: w okolicy Tuczna ciągnie się pas umocnień Wału Pomorskiego (znane bunkry na Górze Wisielczej w Strzalinach znajdują się jednak poza granicami obszaru). Pokłady węgla brunatnego w rejonie Trzcianka - Dzierżążno Wielkie zalegające na głęb. 45 m; w początkach XX w. były eksploatowane metodą głębinową. Wieś Kuźnica Żelichowska wiąże się z tradycją dawnej huty, wytapiającej żelazo z rud darniowych. W XIX wieku było tu tez kilka hut szkła, których miejsca można odszukać. Unikatowy zabytek techniki rolniczej to przedwojenny magazyn na kartofle z kolejką dowozową w Dłusku.
Uroczysko Leśna Cisza koło Przesiek to miejsce, gdzie przed II wojną światową stał dworek będący domem Hansa Paasche, znanego niemieckiego pacyfisty i miłośnika przyrody, zamordowanego przez niemiecką żandarmerię. Na jego grobie w lesie stoi trudny do odszukania pamiątkowy krzyż.
9. Zadania obiektu
Zachowanie walorów krajobrazu i przyrody południowej części Puszczy Drawskiej.
10. Udostępnienie terenu
Cały obszar jest dobrze udostępniony siecią asfaltowych dróg. W planach jest wyznakowanie po nich licznych szlaków rowerowych. Region przecina też kilka znakowanych szlaków pieszych. W okolicy Tuczna wyznakowano sieć tras spacerowych o kształcie zamkniętych pętli. W najbliższych latach siec szlaków i ścieżek poznawczych prawdopodobnie rozwinie się znacznie, bo regionowi przypadnie rola "bufora", który będzie musiał odciążyć od rosnącego ruchu turystycznego pobliski Drawieński Park Narodowy.
11. Historia obiektuUtworzony Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Pile 31.05.1989 r.
12. Administracja
Brak odrębnej administracji
13. Podstawa prawna funkcjonowania obiektu
Rozporządzenie 6/98 Wojew. Pilskiego z 27.05.1998 - Dziennik Urzędowy Województwa Pilskiego 13/1998
14. Zagrożenia